PLEASE_WAIT
Sebr ve taksim burhanı, çeşitli ilimlerde olduğu gibi usul-u fıkh’ta da kullanılan ve birçok yerde hüccet olan bir burhandır. Ancak ona her zaman güvenilmez; zira mantık kitaplarında gelen dört şekil ispat metotlarından yoksundur. Bu konuda önce bu burhandaki sözcüklerin açıklamasını yapacağız:
Sebr, denemek, taksim ise toplamak ve saymak demektir. Bu istadlalin yöntemi şöyledir: Önce bir meselede çeşitli teori ve görüşleri toplayıp sonra aklın yardımıyla her birini tek tek incelemeye alırız. Başka bir ifadeyle, aklın onlardan birini ispat edebilmesi için ihtimallerin tümünü tek tek inceleyip eleyerek aklın deneyinden geçiriyoruz. Burada aklın aracılığıyla doğru bir sonuca ulaştığımızda, yanlış ihtimalleri bir kenara bırakırız.
Bu tür bir istadlalin daha iyi anlaşılması için Allah’ı ispat için kullanılan bir örneğe yer veriyoruz:
Varlıkların yaratılmasındaki neden için birçok ihtimal farzedebiliriz.
İlk ihtimale göre varlıkların yaratıcısı yoktur ve kendiliğinden ortaya çıktılar. İkinci ihtimale göre insan, put vb. gibi maddi bir yaratıcı onları yarattı. Üçüncü ihtimal ise onları maddi olmayan bir yaratıcı yaratmıştır. Yaratıcı konusunda bu üç ihtimal değerlendirmeye alınır. Akıl doğru ihtimale ulaşmak için onların her birini inceler ve yanlış olanları bir kenara bırakarak doğru cevaba ulaşır. Aklın hükmüne göre birinci ihtimal doğru olamaz, zira her sebebin bir sonucu olmalıdır. Bu nizam sebep sonuç ilişkisi olan bir nizamdır. İkinci ihtimalde yanlıştır, zira maddi varlık, varlık bakımından mümkündür ve her mümkünün kendi bekası için başka bir varlığa ihtiyacı vardır. Öyleyse maddi bir varlık bu alemin yaratılışının ilk nedeni olamaz. Bu iki ihtimalin reddedilmesiyle akıl üçüncü ihtimali inceler. Onu reddetmek için bir delil bulamadığını görünce kabul eder.
Bir sebr ve taksim burhanının muteber sonucunun özetini böyleydi.
