İyi bir annenin ilk etapta göze çarpan, seçkin bazı vasıfları vardır. Bunların inanan her insanda olması güzeldir fakat annelerin bu özellikleri çocukları üzerinde de tesir edeceğinden dolayı, bu özelliklerin onlarda bulunması çok daha önemlidir. Zira anneler çocukları üzerinde büyük bir tesir gücüne sahiptir. Bir bebek dünyaya geldiğinde dış dünya hakkında hiçbir görüşü, deneyimi yokken; hayata, dış dünyaya bakış açısı büyük ölçüde annesi vasıtasıyla şekillenecektir. Davranışı, tavırları, ister dini yönlü olsun ister farklı yönlerdeki düşünce yapısı, olaylara bakış açısı, hayatında hedeflediği şeyler annesinden aldıkları ile şekillenecek, gelişecektir. Birey er-geç olgunlaşacak, kendine özgü düşünceleri olsa bile yolun başında kendisine verilenler kafasının içinde sürekli ve sağlam bir biçimde yer edecektir.
Vasıflarıyla anne çocukları için örnek alınacak birisi olmalıdır. Anne çocuk için çocukluk dönemi boyunca dikkate alıp, sözünü dinlediği, söyledikleri karşısında ihtiram gösterdiği en önemli şahıs konumundadır. Annenin alışkanlıkları, tavır ve davranışları çocuk için bir model haline gelecektir. Çocuk annesinde neyi gözlemlerse; ister bu annenin en göze çarpan alışkınlıkları olsun, ister görgü ve terbiyesi, akrabalık ilişkileri hatta ve hatta parayı harcama şekli bile çocuğun karakteri üzerine etkiyecektir. Bir anne çocuğu için yüz tane öğretmenden daha etkilidir. Annenin duygusal anlamda güçlü ve zayıf olması çocuk için bir örnek teşkil edip, yıllarca onun davranışlarının uygun olup olmadığını bilip bilmemesine rağmen takipçisi olacaktır. Bazı insanlar annelerinin yolunun yanlış olduklarını bildikleri yerlerde bile yaşamlarında onların izlerinden gittiklerini söylerler. Bu çoğunlukla farkında olunmayan bir etki gibidir, bu etkide kişinin farkında olmaksızın hayatında o insanın yolundan gitmesini sağlar. Bu tür annelerin çocukları için ileriye dönük iyi bir örnek olmaları açısından önemli bir sorumlulukları vardır. Bu çok zor ve hatta imkansız bir işmiş gibi gözükebilir. Birçok anne sürekli haşır neşir oldukları aileleri içinde bile istisnasız mükemmele yakın bir şekilde hareket etmenin büyük bir yük olduğunu düşünürler. Fakat bu anneler için iyi bir nefis tezkiytesi imkanını sunmaktadır da. Anne çocuğu için kendi alışkanlıklarını adım adım düzelttikçe, bu gerçek bir inkılaba, kemale doğru ilerlemeye öncülük edecektir. İslam annelerden imkansız olanı gerçekleştirmelerini istemiyor, istediği davranış açısından uygun hareket edebilen, çocukları için örnek bir model olma gönüllülüğüdür.
İyi bir anne için birçok nitelik bulunmasına rağmen; bu özelliklerden üzerinde durulup, vurgulanması gerekenlerden sadece bir kaçı seçildi. Bu seçilen özellikler ise; diğerlerini de içine alacak şekilde kapsamlıdırlar.
1.Allah’a Karşı Görevinin Bilincinde Olması:
İyi bir anne çocuğunun Allah’ın ona bahşettiği bir emanet olduğunun bilincinde olmalıdır. İmam Zeynel Abidin as. Risaletul Hucec ‘de şöyle buyuruyor;
“Sizler size emanet edilenden dolayı sorumlusunuz.” Çocuğu ciddi bir sorumluluk duygusu ile yetiştirip, büyütmesi annenin kendisine verilen emanete riayet etmesidir. Annenin görevini mümkün olay en iyi şekilde yerine getirmesinde, Allah’ın kendisine bahşettiği fiziksel ve duygusal özellikleri yardımcı olacaktır.
Takvası ve Allah’a karşı görevinin bilincinde olması, ona çocuğu konusundaki görevinide hatırlatacak iki önemli unsurdur ve bu iki özellik aracılığıyla çocuğu yetiştirmek konusundaki ağır görev ve bu görevin mükafatı hakkındaki şüpheleri giderilmektedir. Bu özelliklere haiz olmadan yolu kaybetmesi, hayal kırıklığına uğraması ve miskinleşmesi kolay birşekilde gerçekleşecektir. Allah rızası için çocuğunu iyi bir şekilde yetiştirmek gibi yüze bir amacı olan anne, çocuğunu Allah’a yakışır bir kul olacak şekilde yetiştirmeyi deneyecektir. Mükafatını yalnızca yaratıcısından uman anne, yaptıklarının görüldüğünü, kaydedildiğini ve karşılığını alacağını bilmektedir. Ve bu bilinci çocuğunu iyi bir şekilde yetiştirmesi için iyi bir motivasyon aracı olarak kullanacaktır. Bu özelliği ayrıca çocuğa karşı aşırı şiddet kullanmada, ona haksızlık etmede iyi bir caydırıcı rolü görecektir.
Takva müminin değer ve kıymeti açısından ayırt edici en önemli etkendir. Kuranı Kerim bir çok ayette takvalı olmaya teşvik etmekte ve takvalı olan insanları övmektedir.
“Şüphesiz Allah katında sizin en üstün olanınız, takvaca en ileride olanınızdır.” (Hucurat 13)
“ Doğruyu getiren ve doğrulayanlara gelince; işte onlar muttaki (takva sahibi) olanlardır. Rableri karşısında dileyecekleri her şey onlarındır.İşte bu ihsanda bulunanların ödülüdür. (Zümer 33 – 34) İmam Ali as. Buyuruyor ki; “Güzel ahlakta en yüce derece takvayı elde etmektir.” Takva Allah’ın yasakladığı tüm sınırlara karşı inananın yapmaya imkanı olduğu halde kendisini Allah’ın razı olmadığı şeyden alıkoyan içten gelen engelleyici gücü ve bu güç aracılığıyla kendine hakim olması olarak tanımlanır. Bu dini emirlere teslim olmayı sağlayan kesin bir karar olup, mümine Allah’a karşı görevini sürekli yad etmesini sağlayan bir kuvvettir.
Takva sahibi bir anne, müslüman bir anne olmanın getirdiği sorumluluklarında bilincindedir. O Allah’tan gelen mesaja inanıp, çocuğunu O’na layık şekilde yetiştirmek için çaba sarfedecektir. Bir anne olarak karşı karşıya kaldığı problemlerin bir anlamda Allah’ın razılığını elde etmenin bir fırsatı olduğunu bildiği için, karşılaştığı sorunlar kendisini yıkmayacak ve büyük ölçülerde rahatsız etmeyecektir. Çaba, gayret ve yaptıkları bir inanca yönelik odaklandığından, yaptıklarının büyük bir memnuniyet vesilesine sebep olduğunuda bilecektir. Görevi bir yük, sıkıntı veya tatsız bir iş değil, mükemmeli yapma görevidir.
2.Fedakarlık Gösterip Allah İçin Kendisini Görevine Adayabilmesi:
Bir anne çocuğu için büyük uğraşılar verip, çaba sarf eder. Çocuğunun rahat ve mutlu olabilmesi için zamanından, uykusundan, eğlencelerinden ve birçok şeyden fedakarlık gösterir. İmam Zeynel Abidin as. In buyurduğu gibi; çocuk annesiyle ahlaklı bir şekilde konuşmaya başladığı zaman hiçbir şey annenin çocuğu için gösterdiği fedakarlıkla kıyaslanamaz. Bu nedenden dolayıdır ki; buyuruyorlar; annenin fedakarlık ve gayretlerine karşılık mükafatını verip, ona yardım edebilecek olan yalnızca her şeye gücü yeten kadri mutlak Allah’tır.
İyi bir anne öncelikle çocuğunun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını karşılayacaktır. Bu özellikle günden güne değişmekte olan günümüzde dikkate alınması gereken en önemli husustur. Kadınların evdeki sorumlulukları günümüzde kendilerini aldatarak toplumda daha önemli olduklarını düşündükleri kariyer yapmaları ve işyerlerindeki uğraşılarından çok daha fazla önemlidir. Evi kadın için sürekli en önemli işi varlığını korumakta ve birçok fedakarlık gerektirmektedir. Aslında bunu fedakarlık olarak bile ele almayıp, gelecekte semeresini alacağı bir yatırım olarak tanıtmak daha doğrudur.
3.Nezaket (Yumuşak Huylu Olmak):
Yumuşaklık ve güzel ahlak islamın önemle üzerinde durduğu iki önemli özelliktir. Bunların varlığı demek; imanın ve emanda olmanın belirtisidir. Peygamberi Ekrem saa. Kuranı Kerimde yakınlarına yumuşak davrandığı için methedilmekte, Allahu Teala hakkında şöyle buyurmaktadır;
“ Allah’tan bir rahmet dolayısı ile onlara yumuşak davrandın.Eğer kaba, katı yürekli olsaydın onlar çevrenden dağılıp giderlerdi...” (Ali İmran 159) İmam Muhammed Bagır as. Buyuruyor ki; “Kim yumuşak huyluluğa riayet edip, yerine getirirse emanda olmayı ve imanı garantilemiştir.”
Kibar olmak herkesten öte özellikle bir anne için gereklidir. Saldırıya maruz kalmaya müsait yapıları olan çocuklar, aşırı şiddete maruz kalarak büyük ölçüde strese sahip olup, psikolojik anlamda yıkıma uğramış olabilirler. Çocuk yanlış bir şey yaptığında anne doğru olanı çocuğuna onu utandırıp, küçük düşürmeden sakin bir şekilde gösterebilmelidir. Yumuşak huyluluk çocuğun beynine ve kalbine cazip gelecek ve çocukla anne arasındaki sevgiyi kuvvetlendirecektir. Çocuk annesiyle konuştuğunda incinmeyeceğini, nezaketle karşılanacağını bildiğinden, annesiyle rahat bir şekilde sohbet edip, ona her şeyini açabilecektir. Ve bu annenin çocuğunu bilmediği, göremediği aile dışı ilişkilerin perde arkasındaki tehlikelerinden korumasını sağlayacaktır. Aile içi ilişkiler dışında çevreyle de iletişim halinde olup, bu diyaloglara göre şekillenen çocuğun gelişiminde bu en önemli unsurdur, onu istenilen konuma getirmek için.
4. Mutedil ( Orta halli ) Olmak:
İslamın temel öğretilerinden birisi ölçüyü taşırmayıp, dengeli olabilmektir. İslam hiçbirşeyde aşırılıktan hoşlanmaz ve yanlılarına gerek ibadette olsun,gerek giyimde, yemekte, akrabalık ilişkilerinde ve daha birçok hayatın farklı alanlarında dengeyi korumayı tavsiye eder. Kuranı Kerimde Buyuruluyor ki:
“ Böylece biz sizi insanlara şahid (ve örnek) olmanız için orta (vasat) bir ümmet kıldık, Peygamberde üzerinizde şahid olsun....” (Bakara 143)İmam Ali as. İse bu konuda şöyle buyuruyorlar; “ En iyi iş dengeli olmaktır.” Bakara suresinin söz konusu ayetinin tefsirinde Allame Tabatabai şöyle buyuruyor; “ İslamın altın nitelikli öğütlerinden birisi bir müslüman olarak ruhu kadar bedenini de güçlendirmesini dikkate alarak; ılımlı bir yolu tutmaya davet etmesidir. Çünkü insan oğlu sadece ruhdan teşkil olmadığı gibi, sadece bedenden de meydana gelmemiştir. O her ikisinin de bir kombinasyonudur ve bu düzene göre elde tertip edilen yaşam onu feraha ulaştırıp, bu dengeyi koruyup güçlendirecektir.”
Tüm davranış biçimlerinde ılımlılık tavsiye edilmiştir. İslam cömertlikten hoşlanır fakat övdüğü cömertlik ne savurganlıktır nede pintilik olarak tasvir edilebilir. Kuranı Kerimde Lokman Hekimin oğluna olan tavsiyeleri de ılımlı olmanın her alanda yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır.
“ Yürüyüşünde orta bir yolu tut, sesinden yüksek perdeleri eksilt. Çünkü seslerin en çirkini gerçektende eşek sesidir.” (Lokman 19)Bir annenin de hem bir müslüman olarak hem de çocuklarına örnek olacağı için her açıdan dengeli olması lazımdır. Çocuğunu sevmesi gerekir ve kuşkusuz sevecektir de... Fakat bu sevgisi çocuğunu şımartacak şekilde üstüne titreme şeklinde bir aşırılıkta da olmamalıdır. Annenin çocuğuna olan sevgisi kendisine yakışır şekilde, çocuğun üzülmesine ve sinirlenmesine sebep bile olsa, çocuk için doğru olanların yapılmasını dengeleyici nitelikte olmalıdır.
Bazı ebeveynlerin çocuklarına olan sevgisi çocuğu bile sık boğaz edecek derecede aşırı bir biçimdedir. Çocuklarının istedikleri her şeyi alıp, tüm taleplerine cevap vermekte, onlara istisnasız her halükârda yumuşak ve tatlılıkla davranmaktadırlar. Fakat bu davranış şekli gerçek anlamda bir sevginin göstergesi olmayıp daha ziyade çocuğu şımartmaktan ibarettir.
Çocuğun disiplini konusunda da bir orta yol sağlanmalı, çocukların yaptıklarıyla yüzleşmelerini sağlayacak bir istikrar kurulmalıdır. Fakat yapılan işlerde çocukların yaşı, olayın ciddiyeti gibi etkenler göz ardı edilmemelidir. Bir defasında Resullah saa. Fiziksel cezalandırma şeklinin çocuğun disipline edilmesinde bir yol olmadığını açıklarken, ashaptan birine “ Onu belli bir süre dışarıda beklet ( ya da odadan dışarı çıkarma) ve verişen zamanı uzatma. “ şeklinde buyurmuştur. Verilen cezanın sonucunda çocuk şiddetli bir tarzda zarar görmemeli, bu konuda mutedil olunmalıdır.
Çocukların birbirine benzemeyen, farklı tabiatları vardır. Anneler çocuklarının birilerine benzemelerini, başkaları gibi olmalarını beklememelidirler. Çocuğun yeteneklerinin üstündeki beklentiler, çocukta aşağılanma duygusuna neden olacaktır. Aynı zamanda çocuğunda potensiyel bir gücü vardır. Ve annenin de çocuğun var olan gücünü kullanarak, kendisini geliştirmesi için, çocuğundan makul ölçülerde beklentileri olması gerekir.
Bir anne ılımlı ve makul olduğunda; çocuğu için daha candan, samimi hale gelecektir.Çocuğu annesiyle konuştuğunda sorunlarını anlayabileceğini bilecektir. Bu anne çocuk ilişkilerinde ve özellikle çocuğun gelişiminde paha biçilmez bir özelliktir. Bunun aksine çocuk annesinin makul olmayan beklentilerini gördüğünde annesinden uzaklaşacak ve ona karşı soğuk olacaktır.
